Sácheshtkár, shónkár, támorsázén Monir Mómenay zend o ezm
Balóchi labzánká shayr o sácheshtay gapp bit godhá mardom kammén émen o sákem bit ke Balóchi labzánk sér o azgár ent parchá ke lahtén anchén nám hast ke áháni sácheshtáni mennatá é pedh géshter táwáná o hastmand ent. Monir Mómen hamé ladhay é ahday masterén nám o pajjár ent ke gón wati jetáén sácheshti áhang o ezmá jetáén o nókén drapshé zánag bit.
Monir Mómenay Pajjár
Monir Mómen 12 Aktubar 1966á Kahodah Saki Dáday lógá mán Pidárká wadi butag. Áiay bendáti elm o záneshtay dar hái eskól Passeni at. Padá 1984ay sálá cha Atá Shád dhegri kálej Kéchá inthar médhiath kanagá pad 1986á cha Balóchestán yuniwarasti Kóethahá Bi. Ay. Kant.
Kár o rózegár: Monir Mómen Bi. Ay. Kanagá pad 1991á "Cooperative Society" kárgalá (department) enespektharay jehtá wati kár o rózegárá bendát kant o maróchán á Gwádará hamé kárgalá "Asasthanth Rejestharár"ay ogdahay sará kárá ent.
Sháeri:. Ezm o labzánkay pedhá áiay masterén o gechéni pedh sháeri ent ke tán é wahdi áiay hapt shayri diwán cháp o sheng butag.
2). Abétkén shayráni zémer | Aktubar 2004
3). Daryá chanké hóshám ent | 2005
4). Estál shepádá gardant | May 2009
5). Pás janán ent darwázag | 10 Márch 2011
6). Yakk bechillé ázmán | Márch 2014
7). Payápén lacché pattaw | Márch 2015
Monir Mómenay shayri ezmá hapt ketábay cháp o shengá pad ón yakshalá áiay ezmay dróshom shayray tawangarén báládá rang dayán ent. Áiá lacchah o dastunk har do per bastag. Áiay dastunkáni hásén sepat nókén zobáni kálebay kármarzi ent. Á cha dastunkay ramzi o eshárati bayánwadhay sharri o jwánián sarpad o áshená ent. Á zánt ke dastunk gwandhgeriay ezm ent pameshká áiay géshterén dastunk chahr, shobéni o chédagi rangay tahá ent o é tawámén chahr o chédag gón nókén mánái dróshomá sázag buttagant. (1)
Monir Mómenay sháeri sará lahténay irád ésh ent ke áiay sháeri grán ent. Hamé irád gwastagén bárigá Atá Sháday wadhén sháeréay sará ham butag: " Bale mani hayálá eshiay mayár Atá o Moniray sará naent, may sará ent. Ayb cha má ent, má watá máreshtay hamá borziá bort nakanén ke shayray bandagay wahdá sháer bittag. Sháer watá jahl nayárit, é wánókay kár ent ke watá borz bebárt." (2)
Mani nezzá hamá mardom é irádá gerant ke á shayr o shayri rabyatán sarpad naant. Agán nán choshén pahmag o napahmagay ozr kassá nadáshtagat. Man Moniay shayrán wánán padá wati kalásek sháeriá chárán godhá mardománi irádáni sará ajekkah bán ke má parchá ach wati kalásekay dróshomán sesstag o ezmá dhálchár kanagá én.
Hawr ke mórshanzán Hángolay arsán tróngalén
Lord o nókáp mani golay bu ant sátagén (3)
Yá ke Mast Tawkaliay é shayrá bechár:
Bégáh driné jokki mán ábandén jodhán
Chárdahi máhé ásit cha kóhay báragán
Kayt pa ázmánay hargwará dhéhén máhekán (4)
Balóchi kalásek sháeriay dróshomay tappásagá pad áiay shayr wánóká jetá gendagá nyáant. Ablat Monir Mómenay shayri rang o darshán kalásekay nók gwashag ent. Áiay kerrá labzay nók kármarzagay ezm sakk porzór o mohkam ent. Marchigén géshterén Balóchi sháeri áiay randgiriá kanagá ent. Áiá mán géshterén shayri tahrán shayr gwashtag: dastunk, ázát lacchah, sallahén lacchah o sánéthá hawár áiay ketáb "Payápén lacchahé pattaw" redánki lacchahay zendag kanag o Balóchi sháeriá géshié.
Monir Mómen cha hamé zamin, hamé chágerd, hamé abétkén mósomán nasestag. Anchó ke édege hamé keshká gwazant, á ham hamé keshkay ráhi ent bale áiay kerrá ezmay dhawldári barjáh ent. Har bongapp o hayálé bebit yá ke kojám shayri dróshom o héatá bebit bale ezmay zébái yakk hesábá chawl jant.
Nakshén halk o shahráni sázkár wayrandán
Del bejédh gyábáné chamm bechár wayrandán
Harkasá wati óstay maiyat ent ke baddhá ent
Békesás ádamzád, béshomár wayrandán (5)
Yá "Shahr salámat" lacchahay goddhi bandán bechár:
Bass yakk o do kapódar ant
Ke chammesh ars bant baré baré
Bale é shahray jáhmenend
Anchén mardom ant
Ke markay wahdá wáb kaptagant
Éshán dán bost kotag
Ta jang halletag
O zenday kárawánay danz neshtagant. (6)
Monir Mómenay sháeri labzay dhawldárén o nókén dróshoméá kár bandagay nám ent. É ezm o honará mani nezzá édege kamm sar buttagant. Áiay sháeriay wánagay sáhatán waswas o jédhagáni dar o darig pach bant ke sháeriay masterén sepatán yakké hamésh ent ke wánók é sáhatán wati shóházag o pólagá dast o pád bejant. É rangén zrombeshán áiay lacchah "Zendagiárá halk námá nést" bédarwar ent.
Róch ke wahdé sará rost mani
Pádán dam bortagén nimmóné chetag
Drachkéay chérá pach kotag cháder
Neshtagán sáhaté besásárán
Gwastagén sál o máh o rócháni
Yakk yakká darig band kotant
Hech namantag ta obénag buttán. (7)
Monir Mómen hamá Sácheshtkár ent ke áiay sháeri jazbát o máreshtán paddrahénit.
Rajánk: "Sháeri darshándábay yakk géshén jwánié ésh ent ke á bass jawzagáni jahgiriá nakant balkén nókén jawzag pédák kant. Shayrgoshiay káray jend jawzag ródénókén káré." (8)
Moniray sháeri labzáni anchén gónápsázié ke har máresht wánókay démá óshtit o chahránké jódh bit o hamé gónápsáziay átrápán labz gapp o trán kanant. É yaktáén ezm o darshándáb áiay shahpegri o twangari ent.
Áiay sácheshtán pekr o shahzánti (palsapah)ay sháhegáni gendag bit o mazanén o azimén labzánkay nesháni hamésh bant. Áiay sháeriá har paymén shayri tahr o teknikáni tajrobat sharrén o sanginén wadhéá hast ant. Chó ke: dastunk, ázát lacchah, sallahén lacchah, mostazád dastunk, sánéth, payáp (redánki lacchah) o dege bázéné bale drossén tahrán áiay ezmay zill o bám o shahm yakkén ent, bezán áiay darshándáb jetá ent pameshká nókén Balóchi labzánkay sará áiay sán o rang hamok lacchakáray sácheshtán shahm dayant.
Ázmánkárén Monir Mómen
Monir Mómenay ázmánkáni ketáb "Lillán"ay péshgálá Balóchi labzánkay námdárén nebeshtakár Ay Ár Dád nebeshtah kant:"Báz mardom sará tá pádá sácheshti bant o sácheshti mardománi tahá béwáki o bétahmboli ham báz ent. Shahzántiay donyáyá Rénay Dhékárth ón bétahmbolén mardomé buttag... Bale cha áiay nebeshtagénán nókén shahzánti dawr bendát bit. Mómen ke é dawray sháeriá yakk chédagéay bestárá dárit bale kessanebisiá ham áiá áparin ent... Asalá hayálsázi (imagination)ay tawán mardomá mazanén nawisendag kant. Monirá man é dawray hayálsáz o cha durá chizzán nazzik árag o padá áhán hamé rangá redoband dayag ke hecch wadhén kandh o béthay gomán mabit... Honarkár o ezmkár gwashán." (10)
É habar rást ent ke áiay sháeriay wadhá ázmánkáriay zobán, réch, kessakári o édege kessahi lótháni hawáriá mohkamén o sanginén ezmi sán o shahm gendag bant o sháeriay paymá áiay ázmánkári áiay labzánki saparay bendátá gón ent.
"Moniray ázmánknawisi cha Passeniá dar kapókén ták "Shobénag"á dará bit. "Yátáni bánór" Aktubar 1980á sheng bittag, áiay awali ázmánk at. Domi dawrá wahdé má tákband "Drad" cháp o sheng kort, ódá áiay "Amánat, Dazmál, Ápdán" cháp o sheng buttant. Saymi sapar áiay cha tákband "Gedár"á cha Sammó Balóchay námá but. " (11)
Moniray ázmánkári Balóchi ázmánkay sapará jetáén jáh o mokámé dárit. Kammén wahdá kammén ázmánkáni tahá sharrén o alkápén ázmánky bakshátag.
"É gappá hecch báké nést ke Moniray ázmánkáni wánagá pad man watá Paránz Kápká (Franz Kafka) o Bórkés (Borges)ay hamnyád samá kortag... O Hodá makant ke Monir Kápká bebit yá Bórkés bebit. Kápká, Kápká bebát... Bórkés, Bórkés bebát o Monir... Monir bebát. Man wa hamá chágerday gappá yán ke Kápkáé wadi kant o Bórkésé sambahénit. Hamá laparzagén chágerd... Hamá rozhnái o hamá tárónki. Taw gwashay annu tárónki rozhnáiá ér bárt, maná ér bárt, tará ér bárt, harkasá ér bárt o pelekkit. Bale anágah yakk tachkén kessahé tará chortéá perrénit... Chammáni démá tahárié mán shánit o taw bétrekk o tawár baay." (12)
Monir Mómenay ázmánkáni kessah o bongapp nók ant. Kessakári yá kessahay darshán ke Kessahi labzánkay masterén lóth ent. É pahnátá áiay ázmánk tawáná o azgár gendag bant. Jangal, Lillán, Na rangé na arsé, Sázén, Kargin, Bahesht, Man padánké jódh kanagá yán, Hokmay yakká, áiay gechéni o shahkárén ázmánkáni srapá gendag bant. É redá Shap Shád nebeshtah kant ke:
"Eshán báyad ent las wánók bwánant ke áhán washkámi dayant. Zántkár o kawwásesh bwánant ke áhán pekr o hayál dayant. Nagdkáresh bwánant ke cha eshán gapp o tránay hazár ráh o dar pach bit. Hás nókén ázmánkár Moniray ázmánkán pad mán pad bwánant ke charéshán dar bort kanant ázmánk nókén wadhéá chón gwashag but kant." (13)
Moniray wadhén sácheshtkáréay wástá mazanén o álemén nagdi senché lóthit dán áiay ezmay ápsará sar but bekanay.
Támorsázén Monir Mómen
Ezmkár gón wati sanginén negáhán rájmánay negáh o dábán sarpad bit o wahday jáwaráni hesábá cha zamin o mósomay lóthán áshená bit. Choshén bázén ezmkáré hast ke á Balóch rájmáná gón wahday tézgámén rawáján barag lóthant. É dawrá Monir Mómen hamé srapay shaydá o déwánagé ke shayr o ázmánká hawár támorsázi pedhá áiay kerd jetáén jágahé pa wat dárit. Áiay awali támor "Sáwadh" cha Dódmán Passeniay némagá Satambar 2009á sheng buttag ke zer o daryáay zend chágerdá hawár zendamán o zendagiay andarén rangáni shóház o shahmáni sará sharterén o awali támor zánag bit. Hamé támorá "Lawk wersah Eslámábád" edárahay némagá 2015á Balóchiay gehterén támor dád (award for the best Baluchi film) dayag buttag.
Eshiá abéd áiay lokkén támor (short film) "In out" o "Jangal" doén cha edárah "Óták" némagá 2016á sheng buttagant. Nókterén támor áiay "Damk" ent. É sapará ón áiay támoráni drapsh o shahm gón ezmay gónápán rang dátag o jetá ant.
Shónkárén Monir Mómen
Lahté anchén wáb ant ke tahná mazanén mardom distesh kanant o mánáesh kot kanant. Sayad Háshomi wati zamánagá yakk tákbandéay wábá gindit ke áiá Balóchi labzánkay démrawiay háterá mazanén chizzé sarpad bit.
"Hamá názákén bángwáh o hamá nogradranzén bámay golén sabáh o pollén cháshgáhay wábay sabzagay mestág ke Sayad Háshomiá cha maróchigá chell sál sári pa mahták "Nadkár"á wati nebeshtagén awali o goddhi shóngálay tahá dátag, á maróchigén róch ent ke mahták Nadkár cháp buttag o shomay dastán atkag." (14)
Nókterén dawrá Ay Ár Dáday wadhén labzántéá "Drad" paymén tákbandé bakshátag. Hamé sapará Monir Mómen ham gendag bit ke "Gedár"ay wadhén tákbandéay shónkári kanagá ent. "Agán maná hakk o del kassé jost bekant ke bárén Balóchi zobáná tákband chápag bit? Godhá man áiá goshán: haw, yakké, Gedár." (15)
É wahdán tákband "Gedár"ay yázdahomi chapetag o sheng buttag ke maróchigén dawrá áiá hamá labzánki tonn próshtag ke wánóká modám máretag ke labzánki chest o érán sharrén sácheshtay chápagá bédarwar ent.
Edárasázén Monir Mómen
Moniray sácheshtkári sehr anchó porzór o sangin ent ke sarjamén nókén labzánkay sará áiay darshándáb o rangay sán o asar békesás ant. Chónáhá é wadhén asar o sán hamá wadhá pédáwar bant ke ezmay tawangari gésh bebit. É shayri sapará áiá Balóchi zobán o labzánkay démrawiay háterá pattaré bezán edárahé jódh kanagay wáhag dáshtag pameshká bendátá "Dódmán Passeni" námén edárahé jódhy kortagat. Eshiay némagá bázén ketábé sheng buttag chó ke: Sayad Shér Jánay "Máh pahmeyán ent", Sayad Hayát Rahimay "Sárbán", Nadim Zayday "Báhand" shayri diwáná hawár chandé dege shengy kotag.
Bale démterá é edárah wati máli o édege jáwaráni sawabá band but o kammén ranterá "Gedár Publications Passeni" námá masterén edárahé jódh kant ke Balóchi labzánká sharrén sácheshtay cháp o shengay masterén bonjáhán cha yakké zánag bit. É edárahay némagá námdárén Balóchi tákband "Gedár"ay nohmi tákay cháp o shengá hawár é ketáb ham sheng buttagant.
1} Sanjápén rólah | Gani Pahwál | 2013
2} Béwánki damkán kawárá kanán ent | Amir Dóst | 2013
3} Yakk bechillé ázmán | Monir Mómen | 2014
4} Negáhay bátenay sapar (domi cháp) | Monir Mómen | 2014
5} Rozhn áp áblah | Lyákat Amin | 2014
6} Hamráh án wati hóshámay | Mollá Wáhed Nuri | 2014
7} Daryá kotthit nayke sáz | Sháker Shád | 2014
8} Drin hankén | Gani Pahwál | 2015
9} Bálóán rók kotag tamásháhé | Amir Dóst | 2015
10} Payápén lacchahé pattaw | Monir Mómen | 2015
11} Tahnáiay ábádén zer | Jamil Didár | 2015
12} Ápay nambag Hónay bu | Goláb Gawhar | 2015
13} Estál róchay dozhmen ant | Monir Dashti | 2015
14} Éwaki Dashtay botkagén danzé | Goláb Gawhar | 2017
É drossén káráni hawáriá marchán é edárah master buttag ke 2017á "Óták Makkorán" námá Balóchi labzánká wati jetáén kár o kerdán zánag bit. É edárahay chérdastiá "Gedár"ay dahomi o yázdahomi táká abéd say máhi "Óták Makkorán"ay do ták ón sheng buttag. Gwastagén sálá mán Passeniá "Labzánki edárah o Balochi labzánki edárah" ay sarhálá yakk simináré o 18 Jolái 2018á mán Karáchi Árths Kawnsalá "Kalásek o Balóchi kalásek sháeri" bongappá mazanén marágeshé barjaméntag ke Balóchi labzánkay masterén marágesháni redá hawár kanag bit. Charéshiá hamé záng bit ke á Balóchi zobán o labzánkay démrawiay háterá mazanén bonjal o pattaréay shóházá ent.
Monir Mómen wati sácheshtkáriá hawár gón Balóchi labzánkay bandóki o kamethmenthá haminchó sangin jódh buttag ke sarjamén Balóchi labzánká jetáén negáhéá chárag o máragá ent. Áiay ezmay gónáp bédarwar ent o á hamá sáchetkár ent ke har labzá zobán o gappay nedárag jódh kant.
******************
Ketábáni sarshón (References of books)
(1). Mehr, Rahim, Balóchi dastunk: ezm o bongapp, Balóchi Akaydhami Kóethah, 2014, tákdém: 305
(2). Mómen, Monir, Daryá chanké hóshám ent, Balóchi Akaydhami Kóethah, 2005, tákdém: 11
(3). Shád, Pakir, Háni jenekkáni sarók, Belál Esthayshnarz book saylar Torbat, Kéch, 2017, tákdém, 38
(4). Tawkali, Mast (redoband: Matthá Hán Mari), Balóchi Akaydhami Kóethah, 2012, tákdém, 95
(5). Mómen, Monir, Pás janán ent darwázag, shengkár: Zobán, Bahren, 2011, tákdém, 32
(6). Hamésh, tákdém: 83
(7). Mómen, Monir, lacchah: Zendagiárá halk námá nést, tákband Gedár (shashomi), tákdém, 146
(8). Mómen, Monir, lacchah: Malár, tákband Ádénk nohmi, tákdém, 296
(9). Hosayn, Mahmad Hádi, Sháeri awr takaiyol, masles tarakkie adab Láhór, 2015, tákdém, 20
(10). Mómen, Monir (péshlabz, Ay Ár Dád), Lillán, shengkár, Ezm, Kólwáh, 2016, tákdém, 5
(11). Padá hamésh, tákdém, 11
(12). Mómen, Monir (péshlabz: Aslam Dóstén), Lillán shengkár, Ezm Kólwáh, 2016, tákdém, 17
(13). Shád, Sharap, nebestánk: Lillán, mahták Balóchi, Kóethah, Dasambar 2016, tákdém, 9
(14). Redkár, may trán, mahták Nadkár, Gwádar, Agast 2005, tákdém, 14
(15). Shád, Sharap, nemdi, tákband Gedár, Passeni, tákdém, 294.
Látini Balóchi syáhagá badalénók: Bahtán Balóch
No comments:
Post a Comment